ASENA YATAĞAN/ AYDIN HASAN- ABD Başkanı Donald Trump’ın Rusya’dan S-400 hava savunma sistemleri alan Hindistan’a F-35 satışının önünü açacaklarını açıklaması, Türkiye’nin de 5. kuşak savaş uçağına dönüşü için başlatılan süreci yine gündemde öne çıkardı.
Kiraları ödenerek getirilebilirler
Türkiye; ABD’nin birincil nitelikteki ortağı olduğu JSF (Joint Strike Fighter / Müşterek Atak Uçağı) projesine, 2002’de milletlerarası partner olarak katıldı. Birinci F-35 uçağı, 22 Haziran 2018’te ABD’de düzenlenen merasimle Türkiye’ye teslim edildi. Hava kuvvetleri için 6 adet F-35 savaş uçağı satın alındı. Fakat ABD idaresi, Türkiye’nin Temmuz 2019’da Rusya’dan alınan S-400 füze savunma sistemi nedeniyle Türkiye’yi F-35 programından çıkardı. Satın alınan 6 F-35 uçağı, ABD’de hangarda tutuluyor. Programa dönüş ile ilgili mutabakat sağlanması durumunda, bu 6 uçak hangar kiraları ödenerek Türkiye’ye getirilebilir. Türkiye, 2024 yılı Kasım ayında satın alınan 6 uçak dahil toplamda 40 F-35 savaş uçağına sahip olmak için teklifte bulundu. F-35’lerin tedariki durumunda Türkiye, KAAN’dan evvel muharip filosuna 5. kuşak bir savaş uçağını katmış olacak. Güvenlik kaynakları, son gelişmelere ait şu değerlendirmede bulundu: “Milli muharip uçağımız KAAN’ın operasyonel hale gelmesi 10 yılı bulabilir. 40 adet F-16 Blok 70 ve 40 adet Eurofighter tedarikine yönelik süreç devam ediyor. ABD’ye 40 adet F-35 talebimiz resmi olarak iletildi. Bir NATO ülkesine birinci kez CAATSA yaptırımları uygulandı. Bizim talebimiz teknik fakat ortada politik bir husus var. Bunun aşılması için de yaratıcı formüller üzerinde durmak gerekiyor. Beklentimiz ABD’nin müttefiklik ruhuna uygun biçimde tüm yaptırımları kaldırması.”
6 uçak hangarda bekliyor
Türkiye’nin 6’sı hangarda bekleyen toplam 40 F-35 savaş uçağının alımı için resmi teklifini ilettiğini hatırlatan güvenlik kaynakları, politik ıstırapların yaratıcı formüllerle aşılacağı görüşünü taşıyor.
‘Trump’ın iki dudağının ortasında işler’
Emekli Büyükelçi Uluç Özülker: ABD’nin, bir NATO müttefiki olarak Türkiye’ye uygulamaları ile Hindistan’a davranışı ortasında bir uçurum var. ABD, Trump iş başına geldiğinden bu yana iki amaç koydu. Biri İran, başkası de Çin. Çin’i orada izole edebilmek, tek başına bırakabilmek için Hindistan’a yol açma niyeti hakim. Hindistan bundan istifade büsbütün istediği formda davranıyor. Amerika da bunlara göz yumarak gereğini yapıyor. Yeni kongre kompozisyonuna baktığınız vakit Trump’ın iki dudağının ortasında işler. Biden o kadar güçlü değildi kendi devrinde kongreye karşı. Lakin Trump mutlak bir hakimiyet içinde. Kongre elbette S-400’ler konusunda geri adım atmak istemez. Zira bunu prestij sorunu olarak kıymetlendiriyor. ‘Ben S-400’ler olağan kaidelerde iade edilmeden Türkiye ile ilgili karar almayacağım’ halinde bir tavra girmişken, birden bundan geri adım atarak ‘tamam al’ diyebilecek bir noktaya nasıl gelecek? Trump güvenilmez bir adam, fikriyle zikri çoklukla birbirini tutmuyor. Fakat Türkiye’yi kazanabilmek için uzlaşıcı bir siyaset anlayışı içinde yaklaşmaya çalışıyor üzere bir izlenim de var.
‘Trump isterse pürüz kalkar’
İstanbul Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi Emeritus Prof. Dr. İlter Turan: Türkiye’ye F-35’in satılmamasında bazı lobilerin rolü oldu. Hasebiyle Hindistan’a satılması resen Türkiye’nin yolunu açmaz. Ancak Türkiye aleyhine çeşitli mazeretler imal eden lobilerin inandırıcılığını zayıflatacağı için, Türkiye’nin bahtı artabilir. Aslında Türkiye’nin muadil bir uçak yapmaya yönelmesi de Türkiye’nin talihini arttırmaktaydı. Kongredeki Cumhuriyetçi çoğunluk şu anda Trump’ın istediklerine ‘hayır’ diyecek güçte bulunmuyor. Trump istek ederse, bu pürüz zaten ortadan kalkacaktır.
‘ABD’nin S-400 senaryosu çöktü’
Hasan Kalyoncu Üniversitesi Öğretim Üyesi, SETA Kıdemli Araştırmacısı Doç. Dr. Murat Aslan: Türkiye’ye karşı F-35 ile ilgili ileri sürdükleri argüman, F-35’in kendine has özelliklerinin S-400 ile birlikte kullanıldığı anda Ruslar tarafından deşifre edileceğiydi. Lakin Türkiye bununla ilgili özel teknik bir çalışma yapılabileceğini argüman etmişti. Amerikalılar da bu durumun güç olduğunu belirtmişti. Geldiğimiz basamakta ABD önermesi çökmüş oldu. Buradaki temel çıkış noktası da İsrail’in güvenliği. Büyük ihtimalle Türkiye’ye F-35 konusunda satışın önünü açacak teşebbüsler başlayabilir. Zira Trump bu satışın Amerikan savunma endüstrini güçlendirilmesinin kıymetli olduğunun farkında. Hindistan’a satıştan sonra daha evvelki argümanlar çökmüştür.
Yunanistan’a 2028’de teslim edilecek
Yunanistan, 24 adet F-35 savaş uçağı için, 2019 sonunda ABD’ye başvurmuş, Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis, birinci F-35 savaş uçağını 2028’de teslim alacaklarını söylemişti. Miçotakis, “2028 yılında birinci beşinci jenerasyon F-35’leri teslim alacağız ve bunlar Andravida Hava Üssü’nde üslenecek, dünyanın en çağdaş uçaklarına hizmet vermek için 150 milyondan fazla yatırım yapılacak” demişti.
‘Türkiye için de alımın yolunu açar’
Emekli Hava Korgeneral Erdoğan Karakuş: Hindistan’a F-35 satışının yapılması Türkiye içinde F-35 alım yolunu açar. CAATSA’nın kaldırılması için kongreye gitmeye gerek yok. Bunun kararını ABD Başkanı verebilir.
Rubio ile konuşuldu
Fidan ile önceki ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken’ın 2024’ün ikinci yarısında yaptıkları görüşmelerde, F-35’e dönüş ve yaptırımların kaldırılması konusu kıymetli gündem hususlarından biriydi. Fidan’ın ABD’nin yeni Dışişleri Bakanı Marco Ruibo ile Münih’te yaptığı görüşmede de yaptırımlar konusu ele alındı.